Ίρις η ονυχοφόρος (Iris unguicularis)
Φαρμακάς Αργολίδας – Φεβρουάριος 2011
Η Ίρις (επιστημονική ονομασία Iris) είναι γένος αγγειόσπερμων μονοκοτυλήδονων φυτών, της τάξης των Λειριωδών (Liliales), της οικογένειας των Ιριδοειδών, που περιλαμβάνει περί τα 100 είδη πολυετών ποών στις εύκρατες χώρες.
Είναι φυτά ριζωματικά, κονδυλόρριζα με μακρά και στενά φύλλα και άνθη πολύχρωμα και πολύσχημα μονομερή ή κατά ταξιανθία σε μακρά στελέχη.
Τα σπέρματα, οι ρίζες και τα φύλλα των περισσότερων εξ αυτών περιέχουν μια τοξική ουσία στην οποία οφείλονται πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες καθώς και μια πτητική κετόνη, την ιράνη, στην οποία οφείλονται οι αρωματικές τους ιδιότητες.
Το γένος είναι πολύ διαδεδομένο σε όλη τη βόρεια εύκρατη ζώνη. Οι οικότοποί τους ποικίλλουν σημαντικά, και κυμαίνονται από τις κρύες και τις ορεινές περιοχές, τις χλοώδεις εκτάσεις, λιβάδια και όχθες ποταμών της Ευρώπης, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, την Ασία και σε όλη τη Βόρεια Αμερική.
Μαίναλο (κοντά στην Κάψια) – Φεβρουάριος 2011
Οι ίριδες είναι πολυετή φυτά, που αυξάνονται με έρποντα ριζώματα (ριζωματώδης ίριδες), ή σε ξηρότερα κλίματα, από βολβούς (βολβώδεις ίριδες). Έχουν μακριά, όρθια στελέχη ανθοφορίας, τα οποία μπορεί να είναι απλά ή διακλαδισμένα, στερεά ή κούφια, και ίσια ή έχουν μια κυκλική διατομή. Τα ριζωματώδη είδη έχουν συνήθως 3-10 βασικά, διαμορφωμένα σαν ξίφη φύλλα και αναπτύσσονται σε πυκνές συστάδες. τα βολβώδη είδη έχουν κυλινδρικά φύλλα βάσης.
Οι ταξιανθίες έχουν σχήμα βεντάλιας και περιέχουν ένα ή περισσότερα συμμετρικά με έξι λοβούς λουλούδια. Αυτά αναπτύσσονται με ποδίσκο ή τον στερούνται.
Τα τρία σέπαλα, τα οποία εξαπλώνονται προς τα κάτω ή γέρνουν, επεκτείνονται από τη στενή τους βάση, η οποία σε κάποιες από τις ριζωματικές ίριδες έχει μια “γενειάδα” (μια τούφα από μικρές όρθιες επεκτάσεις που αναπτύσσονται στη μεσαία γραμμή της), σε μια ευρύτερη μερίδα (“άκρο”), συχνά διακοσμημένη με νευρώσεις, γραμμές ή τελείες. Τα τρία πέταλα στέκονται όρθια, εν μέρει πίσω από τη βάση των σεπάλων. Ονομάζονται “πρότυπα”. Μερικά μικρότερα είδη ίριδας έχουν και τους έξι λοβούς να κοιτάνε προς τα έξω, αλλά σε γενικές γραμμές τα άκρα και τα πρότυπα διαφέρουν σημαντικά στην εμφάνιση. Είναι ενωμένα στη βάση τους σε ένα ανθικό σωλήνα που βρίσκεται πάνω από την ωοθήκη (γνωστή ως κατώτερη ωοθήκη). Ο στύλος χωρίζει προς την κορυφή σε πεταλοειδείς κλάδους. Αυτό είναι σημαντικό στην επικονίαση.
Μαίναλο (κοντά στο Ροεινό) – Φεβρουάριος 2011
Ο καρπός της ίριδας είναι μια κάψουλα που ανοίγει σε τρία μέρη για να αποκαλύψει τους πολυάριθμους σπόρους μέσα. Ορισμένα είδη φέρουν περικάρπιο.
Στην Ελλάδα αρχίζει να ανθίζει από τα μέσα του χειμώνα στην Πελοπόννησο, την Εύβοια και την Κεντρική Ελλάδα. Στα δυτικά εξαπλώνεται μέχρι την Κέρκυρα. Ανάλογα με το υψόμετρο και το γεωγραφικό πλάτος, η άνθηση συνεχίζεται μέχρι τις αρχές Απριλίου.
