Φθινόπωρο στη Τζένα: Περπατώντας στις εσχατιές των παιδικών μου ονείρων

Ποιά είναι η αγαπημένη σας εποχή; Ποιό χρώμα; Πιστεύω πως το φθινόπωρο είναι η πιο γοητευτική εποχή του χρόνου.

Ο χειμώνας φέρνει τον παγωμένο αέρα, το κρύο και το λευκό -σχεδόν εκτυφλωτικό- χιόνι, η άνοιξη ξυπνάει τα άνθη, τους ήχους, τα χρώματα και τις μυρωδιές της φύσης, το καλοκαίρι μας φέρνει αντιμέτωπους με μια παλέτα από ζεστούς ήχους, χρώματα και μυρωδιές.

Το φθινόπωρο σας λέει: επιβραδύνετε, κλείστε τα μάτια, πάρτε βαθιά άνασα, εκπνεύστε… Δεν γράφετε ποίηση; Είναι η τέλεια εποχή για ν’ αρχίσετε!

Τα πουλιά φεύγουν για το ζεστό νότο και εσείς μένετε στο δάσος να σας ψιθυρίζει…

Περπατάς στο δάσος, συνθλίβοντας τα ξερά φύλλα. Όλα γύρω σου μυρίζουν τόσο γήινα και φρέσκα.

Ποικιλία χρωμάτων — πράσινο, πορτοκαλί, κίτρινο, μωβ και κόκκινο, όλα μαζί ανακατεμένα!

Και σε ποια περιοχή της χώρας μας μπορείς να απολαύσεις τα πιο όμορφα και συγκλονιστικά φθινοπωρινά δάση; Μα στη Μακεδονία φυσικά. Το βασίλειο της οξυάς.

Εκεί, στις εσχατιές της Ελλάδας, η ζωή είναι όμορφη και πολύχρωμη. Και πως να μην είναι, όταν αναπνέεις τον καθάριο αέρα των αχόρταγων δασών της οξυάς που θεριεύουν από τα γάργαρα νερά που τρέχουν παντού;

Μακριά από τα κέντρα αποφάσεων των Βρυξ… ε, συγνώμη των Αθηνών ήθελα να πω. Εκεί ψηλά, στα βόρεια σύνορά μας, στη μεθόριο με τα Σκόπια στο νομό Πέλλας, συναντάς μια Ελλάδα που σε κάνει να νιώθεις αισιόδοξος.

Κι αν για το Πίνοβο έχω εκφράσει πολλάκις στο παρελθόν την ιδιαίτερη αδυναμία μου (διαβάστε τις σχετικές αναρτήσεις εδώ κι εδώ), δεν μου είχε δοθεί ακόμη η ευκαιρία να αναφερθώ στον γείτονά του, την Τζένα, το ανατολικότερο βουνό του ορεινού συμπλέγματος που, μαζί με τον Βόρα (Καϊμακτσαλάν) και το Πίνοβο, ορίζει τα σύνορα της χώρας μας στο νομό Πέλλας.

Δυο λόγια για το βουνό (αντιγραφή από την εξαιρετική ιστοσελίδα naturagraeca.com)

Η Τζένα, στα σλαβικά Κοζούφ, είναι ένα από τα πιο όμορφα αλλά και σχετικά άγνωστα βουνά της Βόρειας Ελλάδας.

Είναι το τελευταίο βουνό στα ανατολικά που μαζί με το Καϊμάκτσαλαν και το Πίνοβο δημιουργούν ένα τεράστιο ορεινό πέταλο που αγκαλιάζει τον μεγάλο κάμπο της Αλμωπίας στα νότια.

Στα νοτιοανατολικά συνδέεται μέσω λόφων με το όρος Πάικο, ενώ χωρίζεται από το Πίνοβο από το ρέμα του Καθαρού.

Πρόκειται για έναν σχετικά κυκλικό ορεινό όγκο με τις ψηλές κορυφογραμμές να κατεβαίνουν από το βορρά προς το νότο σε μια απόσταση 8 χλμ.

Το βουνό χωρίζεται σχεδόν στη μέση από τη συνοριακή γραμμή με την ΠΓΔΜ. Ψηλότερη κορυφή του βουνού είναι η Μεγάλη Τζένα, ή αλλιώς οι Πόρτες, στα 2.182 μέτρα. Ακολουθούν η Μικρή Τζένα (2.067 μ.), η Δεμένη (1.920 μ.) και ο Μύτικας (1.850 μ.).

Η ονομασία της Τζένας πηγάζει από τη βλάχικη και σλάβικη ρίζα «τζεάν» που σημαίνει «φρύδι».

Σε αντίθεση με το Καϊμάκτσαλαν το οποίο είναι ένα οφιολιθικό βουνό, στη Τζένα επικρατούν οι ασβεστόλιθοι και οι σχιστόλιθοι.

Κοντά στις κορυφές, από την πλευρά της ΠΓΔΜ, υπάρχει ένα χιονοδρομικό κέντρο, στο οποίο συναντά κανείς και πολλούς Έλληνες, λόγω των χαμηλότερων τιμών.

Η Τζένα διακρίνεται από το έντονο ανάγλυφό της που περιλαμβάνει πολλά ρέματα, φαράγγια, καταρράκτες, μεγάλες σάρες, απότομες κορφές, αλλά και μία τεράστια υποαλπική ζώνη.

Το βουνό φημίζεται για το φαράγγι της Μικρής Τζένας, ή το φαράγγι Νότιας, μέσα από το οποίο περνάει ένα από τα ωραιότερα ορεινά μονοπάτια της χώρας μας.

Στη Τζένα υπάρχει ένα από τα πυκνότερα και ομορφότερα δάση οξυάς. Στα χαμηλά του βουνού υπάρχουν μεικτά δάση βελανιδιών και διάφορων φυλλοβόλων, ενώ στα αλπικά απλώνονται μεγάλες εκτάσεις με χορτολίβαδα.

Άλλα δέντρα του βουνού είναι τα σφενδάμια, οι ψευτοπλάτανοι, οι καστανιές, τα αγριοκυπάρισσα, οι φτελιές, οι κρανιές, οι λεύκες, οι σορβιές και οι ιτιές.

Η ορνιθοπανίδα του βουνού είναι πλούσια και περιλαμβάνει πολλά σπάνια είδη. Από αυτά ξεχωρίζει η παρουσία του ασπροπάρη στα ψηλά και της δασόκοτας στα πυκνά των δασών.

Τα πυκνά, παρθένα δάση φιλοξενούν υγιείς πληθυσμούς από λύκους, ενώ στα απότομα βράχια και στις σάρες ζούνε ακόμα μικροί πληθυσμοί από αγριόγιδα, παρά το αμείλικτο κυνήγι του παρελθόντος.

Η ανάβαση

Ξεκινάμε ακολουθώντας τον δρόμο που ανηφορίζει από την κεντρική πλατεία του χωριού Νότια, έχοντας στα δεξιά μας μια ρεματιά.

Σύντομα συναντάμε ξύλινη ενημερωτική ταμπέλα των μονοπατιών της περιοχής. Εμείς ακολουθούμε την πορεία που μας δείχνει το κόκκινο βέλος προς “ΤΖΕΝΑ”.

Βγαίνουμε σε πλάτωμα όπου πίσω μας απλώνεται το χωριό Νότια, ο κάμπος της Αλμωπίας και στο βάθος ξεχωρίζει ο ορεινός όγκος του Πάικου.

Η Νότια ανήκει στον δήμο Αλμωπίας, είναι χτισμένη σε υψόμετρο 600 μέτρων στις νότιες υπώρειες της Τζένας και έχει 300 μόνιμους κατοίκους.

Πολλά αρχαιολογικά ευρήματα πείθουν ότι το χωριό έχει μεγάλη ιστορία. Εδώ βρέθηκαν μια IMAGO CLIPEATA της εποχής της Ρωμαιοκρατίας που παριστάνει τετραμελή οικογένεια, ένα μαρμάρινο ανάγλυφο με νεκρόδειπνο στο κάτω μέρος και τρεις μορφές στο άνω, από τις οποίες η μία κάθεται σε θρόνο, τμήμα κορμού αγάλματος ελληνιστικής εποχής, νόμισμα με τη μορφή του Μ. Αλεξάνδρου.

Ακόμη, επισημάνθηκαν αρχαία μαρμάρινα αρχιτεκτονικά κομμάτια χτισμένα στα δύο τζαμιά του χωριού που δεν υπάρχουν πια.

Το χωριό αναφέρεται πρώτη φορά από τον ιστορικό του 11ου αιώνα Κεδρηνό, ο οποίος αναφερόμενος στην πολιορκία και εκπόρθηση του κάστρου των Μογλενών από το Βασίλειο το Βουλγαροκτόνο προσθέτει ότι ο αυτοκράτορας απελευθέρωσε και το φρούριο «Ενώτια, γειτονούν τοις Μογλένοις».

Κατά την Τουρκοκρατία το περιηγήθηκαν όλοι οι γνωστοί ξένοι περιηγητές.

Οι κάτοικοι του χωριού ήταν στην πλειοψηφία τους χριστιανοί και μιλούσαν το Κουτσοβλαχικό ιδίωμα. Επί Τουρκοκρατίας αναφέρονται 1.500 οικογένειες χριστιανικές και 130 μουσουλμανικές. Η κατάσταση άλλαξε ριζικά μετά τον εξισλαμισμό του χωριού το 1759.

Το 1909 οι πηγές αναφέρουν πληθυσμό 5.000 κατοίκων «πρεσβευόντων την μουσουλμανικήν θρησκείαν, ποιουμένων δε χρήσιν του Κουτσοβλαχικού λεγομένου γλωσσικού ιδιώματος».

Κατά τον Μικρασιατικό πόλεμο και μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών η Νότια κατοικήθηκε εξ ολοκλήρου από Πόντιους, πολλοί από τους οποίους ήρθαν μέσω της ρωσικής Τυφλίδας, όπου κατέφυγαν προσωρινά, και σήμερα ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ιδιαίτερα με την καλλιέργεια της πατάτας.

Προσέχοντας να μη χάσουμε τα σημάδια, μετά από 40′ συναντάμε δασικό δρόμο στα 815 μέτρα υψόμετρο.

Στα δεξιά μας υπάρχει ξύλινη ταμπέλα που μας δείχνει την αρχή του μονοπατιού που θα μας ανεβάσει στα ψηλά του βουνού.

Στα πρώτα μέτρα το μονοπάτι ελίσσεται σε πυκνή χαμηλή βλάστηση, ενώ λίγο πιο πάνω γίνεται πιο βατό.

Βγαίνουμε για λίγο σε δασικό δρόμο και στη συνέχεια μπαίνουμε σε υπέροχο δάσος οξυάς με πολλά τρεχούμενα νερά.

Τα μονοπάτια που διασχίζουν τα φθινοπωρινά δάση της οξυάς εξάπτουν την ανθρώπινη φαντασία, βομβαρδίζοντας τα μάτια με εικόνες ξεχωριστές.

Το ομιχλώδες τοπίο λες κι είναι βγαλμένο μέσα από τις σελίδες ενός παδικού παραμυθιού με μάγισσες και ξωτικά.

Μια πανδαισία χρωμάτων και αρωμάτων, ένα μεγαλείο ομορφιάς, μια παιδική αθωότητα. Αυτό είναι η Τζένα. Ένα “άγριο θηλυκό” στις βόρειες εσχατιές της πατρίδας μας.

Στα 1.280 μέτρα υψόμετρο, έχοντας διανύσει 4,4 χιλιόμετρα σε 2 ώρες και 15′, συναντάμε δασικό δρόμο που θα μας ανεβάσει στο αλπικό κομμάτι του βουνού.

Παραδομένος στη φθινοπωρινή αγκαλιά της, απολαμβάνω το μυσταγωγικό ταξίδι μέσα στα υπέροχα δάση της. Κι εκείνη, για να με πλανέψει, μου δίνει στο τέλος και μια μικρή γεύση από τη χειμερινή ομορφιά της.

Μετά από 1 ώρα πορείας στον δασικό δρόμο, βγαίνουμε στο αλπικό πεδίο του βουνού, όπου εδώ πια το σκηνικό έχει αλλάξει δραματικά.

Χιόνι, ομίχλη, χαμηλή ορατότητα, αέρας παγωμένος, χειμώνας καραμπινάτος. Τι θείο δώρο ήταν αυτό!

Βρίσκομαστε στη θέση “Τυροκομείο” στα 1.620 μέτρα υψόμετρο, στην χαρακτηριστική μοναχική οξυά, που στέκεται όρθια σε πείσμα των ψυχρών επελάσεων του βοριά.

Πορεία σε χιονισμένο πεδίο με κατεύθυνση Β-ΒΑ, και μετά από 40′ φτάνουμε στο διάσελο ανάμεσα στη Μεγάλη και τη Μικρή Τζένα στα 1.800 μέτρα υψόμετρο.

Από εδώ ακολουθώντας τη ράχη με κατεύθυνση Α-ΝΑ, τραβερσάρουμε από τα δεξιά μια προκορφή και βγαίνουμε εύκολα στην κορυφή Μικρή Τζένα.

Λόγω της χαμηλής ορατότητας, δεν είμαι σε θέση να αξιολογήσω τον βαθμό επικινδυνότητας αυτής της ράχης, δηλαδή το πόσο εκτεθειμένη είναι. Πιστεύω, όμως, ότι με παγωμένο χιόνι θέλει ιδιαίτερη προσοχή.

Μια ανάβαση διάρκειας πέντε ωρών, μήκους 9 χιλιομέτρων περίπου και συνολικής υψομετρικής 1.500 μέτρων. Όχι κι άσχημα.

Το χωριό Νότια και ο κάμπος της Αλμωπίας

Ο φθινοπωρινός καμβάς της Τζένας είναι γεμάτος με χρώματα και ένταση, με πάθος και δύναμη.

Εδώ η φύση, ο μεγάλος καλλιτέχνης, βούτηξε τα πινέλα της στις μπογιές της και δημιούργησε ένα τοπίο, όπου η φαντασία και το πάθος δίνουν ομηρικές μάχες με καταπληκτικά αποτελέσματα.