Χειμερινή ανάβαση στον Άθω (Μέρος Α)

Όποιος αναζητά την εσωτερική γαλήνη σε έναν τόπο όπου τα ανθρώπινα μέτρα καταργούνται… Όποιος αναζητά την εμπειρία της περιήγησης σε μέρη μυστηριακά όπου το απόκρημνο και το επιβλητικό συνδυάζεται με το ήμερο, το εύφορο και το προσήλιο… Όποιος, εν τέλει, αναζητά μια ορειβατική απόδραση εμπλουτισμένη με στοιχεία θρησκευτικά, φυσιολατρικά ή ιστορικά… δεν έχει παρά να επισκεφτεί το Άγιο Όρος. Τον Άθω, γνωστό ως “Το περιβόλι της Παναγίας”.

Ένας επίγειος παράδεισος με τα μοναστήρια πνιγμένα σ’ ένα απέραντο καταπράσινο παρθένο δάσος πεύκων, βελανιδιών και οξιών. Ίσως το μοναδικό μέρος στο οποίο δεν έγινε καμία γέννηση εδώ και 1000 χρόνια περίπου, ενώ αναρίθμητοι μοναχοί και ασκητές έχουν πεθάνει, αφιερώνοντας τη ζωή τους στο Θεό, αποκομμένοι από τα εγκόσμια.

Το Άγιο Όρος ή χερσόνησος του Άθω είναι η ανατολικοτερη από τις τρεις χερσονήσους της Χαλκιδικής. Έχει μήκος περίπου 60 χλμ., πλάτος από 8 έως 12 χλμ. και καλύπτει μια έκταση περίπου 360 τ. χλμ. Στο νότιο άκρο του υψώνεται το όρος Άθως, με την ψηλότερη κορυφή του να φτάνει τα 2.033 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Γύρω από την ονομασία του Όρους υπάρχουν πολλοί και διάφοροι θρύλοι και παραδόσεις. Σύμφωνα, λοιπόν, με την παράδοση, η ονομασία Άθως οφείλεται στον εκ Θράκης ορμώμενο Γίγαντα Άθω, ο οποίος, κατά την Γιγαντομαχία, έριξε εναντίον του Ποσειδώνα έναν μεγάλο βράχο που έπεσε στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το όρος Άθως.

Τον Άθω μνημονεύει ο Όμηρος στην Ιλιάδα και ο Στράβων, ο οποίος τον περιγράφει πολύ εκφραστικά: “έστι δ’ ο Άθων όρος μαστοειδές, οξύτατον, υψηλότατον ου οι την κορυφήν οικούντες ορώσι τον ήλιον ανατέλλοντα προ ωρών τριών της εν τη παραλία ανατολής”.

Στην κορυφή του Άθω υπήρχαν βωμοί παλαιότατης λατρείας, οι οποίοι θρυλούταν ότι δεν βρέχονταν ποτέ, γιατί τα νέφη της βροχής σχηματίζονταν σε χαμηλότερο υψόμετρο, και μόνο το χιόνι τους κάλυπτε κατά την χειμερινή περίοδο.

Οι πρώτοι κάτοικοι του Όρους και όλης της χερσονήσου, η οποία ονομαζόταν Ακτή, ήταν οι Πελασγοί. Κατά τη διάρκεια του 6ου π.Χ. αιώνα αποικήστηκε από Ερετριείς και Χαλκιδείς, από τους οποίους και όλη η μεγάλη χερσόνησος ονομάστηκε Χαλκιδική. Οι πηγές αναφέρουν την ύπαρξη επτά πολισμάτων κατά τους προχριστιανικούς χρόνους: Σάνη, Θύσσος, Κλεωναί, Δίον, Ολόφυξος, Ακρόθωοι, Απολλωνία.

Το 492 π.Χ. καταστρέφεται ο στόλος του Πέρση βασιλιά Δαρείου με 300 πλοία και 20.000 άνδρες στο ακρωτήρι του Άθω, και η Ελλάδα γλιτώνει από την επίθεση, ενώ ο Άθως γίνεται διάσημος σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο.

Κατάλληλος σαν τοποθεσία ο Άθως συγκέντρωσε ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους πολλούς μοναχούς, που προέρχονταν από όλα τα σημεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Από το 726 και μετά κορυφώνεται η διαφωνία για την απεικόνιση του Θεού και των αγίων, η Εικονομαχία. Κατά τη διάρκεια της διαμάχης εγκαταλείπουν πολλοί μοναχοί το Βυζάντιο, όπου καταστράφηκαν πολλές εικόνες, και καταφεύγουν στο Άγιο Όρος, όπου και σώθηκαν αρκετές από αυτές. Γι’ αυτές τις διασώσεις ειπώθηκαν αμέτρητοι μύθοι και γραφές για θαύματα. Το 843 τελικά τελειώνει αυτήν την διαμάχη η αυτοκράτειρα Θεοδώρα.

Το 874 ο Βασίλειος ο Α’ καταργεί με χρυσόβουλο την φορολόγηση των μοναχών του Αγίου Όρους. Το Άβατον, η απαγόρευση της εισόδου για τις γυναίκες, αναφέρεται για πρώτη φορά το 1883. Ο Αθανάσιος ο Αθωνίτης ιδρύει την Μεγίστη Λαύρα ως πρώτο μοναστήρι, και το 972 ακολουθεί η ίδρυση της μονής Βατοπεδίου.

Το 972 υπό την αιγίδα του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή γράφεται το πρώτο σύνταγμα του Αγίου Όρους πάνω σε δέρμα τράγου. Ένα χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ’ το 1045 επιβεβαιώνει τον όρο “Άγιον Όρος”. Με την άλωση της Θεσσαλονίκης (1430) και αργότερα της Κωνσταντινούπολης (1453), το Άγιο Όρος κατακτάται από τους Οθωμανούς.

Οι δυσβάστακτοι φόροι και οι δημεύσεις των περιουσιών από τις οθωμανικές αρχές δημιούργησαν μεγάλη οικονομική κρίση στις μονές. Προστάτες και δωρητές του Αγίου Όρους αναδεικνύονται οι ηγεμόνες των παραδουνάβιων χωρών, οι τσάροι της Ρωσίας, καθώς και πολλοί πατριάρχες.

Στην περίοδο της τουρκοκρατίας, και κυρίως τον 17ο και 18ο αιώνα, έγινε το πνευματικό κέντρο του ελληνισμού. Η πνευματική αυτή εξέλιξη του Αγίου Όρους και η ανοδική του πορεία σταμάτησαν με την έκρηξη της Επανάστασης του 1821, την οποία οι αγιορετικές μονές βοήθησαν με πολλούς και διάφορους τρόπους.

Μετά το τέλος της Επανάστασης, το Όρος μπαίνει σε μια νέα περίοδο ακμής, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Το περιβόλι της Παναγίας
Σύμφωνα με τις μοναχικές παραδόσεις, η Θεοτόκος επισκέφτηκε το Όρος, όταν, πλέοντες για την Κύπρο μαζί με τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή για να επισκεφτούν τον Λάζαρο, αναγκάστηκαν εξαιτίας μιας μεγάλης τρικυμίας από τις συνηθισμένες στην ΒΑ πλευρά του Άθω, να προσορμιστούν στη θέση όπου αργότερα ιδρύθηκε η Μονή των Ιβήρων. Στην περιοχή τότε δεν υπήρχαν άλλοι οικισμοί παρά τα ερείπια ενός ναού του Απόλλωνα. Η Παναγία, κατά την παράδοση, ενθουσιάστηκε με το μοναδικό τοπίο του Άθω και ζήτησε από τον Γιο της να της δωρίσει την χερσόνησο. Τότε, η παράδοση αναφέρει, ότι ακούστηκε η φωνή του Χριστού, που αφιέρωνε αιώνια τον Άθω στην Παναγία: “Έστω ο τόπος αυτός κλήρος σος και περιβόλαιον σον και παράδεισος, έτι δε και λιμήν σωτήριος των θελόντων σωθήναι”. Από τότε αφιερώθηκε το Όρος ως “κλήρος και περιβόλι της Παναγίας”.

Πατώντας το πόδι σου στο Άγιο Όρος, αισθάνεσαι ότι αλλάζεις χωροχρόνο, νομίζοντας ότι βλέπεις ένα ευχάριστο όνειρο χωρίς να θες να ξυπνήσεις, ενώ η αίσθηση της απόλυτης ηρεμίας και πραότητας -λέξεις άγνωστες για τον σύγχρονο άνθρωπο- του τόπου και των μοναχών, μαζί με τα χρώματα της φύσης, παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο σ’ αυτό το όνειρο.

Αν και ενώνεται με την ηπειρωτική Ελλάδα, θαρρείς ότι επισκέπτεσαι κάποιο νησιωτικό μέρος, αφού η πρόσβασή του γίνεται μόνο με των τριών ειδών ακτοπλοϊκά μέσα: ferry, ταχύπλοο και θαλάσσιο ταξί από την Ουρανούπολη, ενώ οι μετακινήσεις γίνονται ως επί το πλείστον οδοιπορικώς.

Απαραίτητο ταξιδιωτικό έγγραφο για την είσοδο στο Άγιο Όρος είναι το διαμονητήριο, το οποίο εκδίδεται από την ιερά Επιστασία του Αγίου Όρους, ενώ η συνεννόηση φιλοξενίας στα μοναστήρια και σκήτες θεωρείται δεδομένη για τον επισκέπτη.

Στους επισκέπτες της Αθωνικής Πολιτείας, όταν αντικρύζουν τον Άθω, που ορθώνεται επιβλητικός στην άκρη της χερσονήσου του Αγίου Όρους, γεννιέται η επιθυμία να ανηφορίσουν στο μονοπάτι για την κορυφή του, ακόμη κι αν δεν έχουν ξαναπερπατήσει ποτέ τους σε βουνό.

Ίσως, για κάποιους η πορεία σε μονοπάτια που περπάτησαν νοερά προσευχόμενοι τόσοι και τόσοι ασκητές αιώνες τώρα, και η προσευχή στο εκκλησάκι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος μετά από μια επίπονη ανάβαση, είναι κάτι περισσότερο από μια απλή επιθυμία.

Μια συνήθης αφετηρία για την ανάβαση στον Άθω είναι η παραθαλάσσια Νέα Σκήτη που βρίσκεται στην Ν πλευρά της χερσονήσου. Ξεκινώντας, λοιπόν, από τη θάλασσα φτάνεις στην κορυφή που βρίσκεται στα 2.033 μ., έχοντας διανύσει μια απόσταση 9 χλμ. σ’ ένα μονοπάτι ανηφορικό, αλλά ασφαλές.

Άκουσα ανθρώπους που για τους δικούς του λόγους ο καθένας ανέβηκαν στην κορυφή του Άθω, να διηγούνται με ενθουσιασμό αυτή τους την εμπειρία, κι αυτό ήταν ένα επιπλέον κίνητρο για να αποφασίσω και γω αυτό το εγχείρημα. Και το όνειρο έγινε πράξη μια ζεστή μέρα του Ιούνη του 2011. Αντί, όμως, η φλόγα που έκαιγε μέσα μου να σβήσει, αυτή φούντωσε και θέριεψε. Νέες ορειβατικές προκλήσεις γεννήθηκαν στο νου: “Χειμερινή ανάβαση στον Άθω και διανυκτέρευση στην κορυφή”.

Κι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου. Ένα ηλιόλουστο χειμωνιάτικο πρωινό, τις πρώτες μέρες του περασμένου Μάρτη, αφήνοντας πίσω μας την Ουρανούπολη, ξεκινήσαμε με το καραβάκι για την Νέα Σκήτη, με ενδιάμεσο σταθμό την Δάφνη, το λιμάνι του Αγίου Όρους.

Ξεμακραίνοντας από την Ουρανούπολη το τοπίο αλλάζει. Η φύση, σχεδόν ανέγγιχτη από την ανθρώπινη επέμβαση, μεταδίδει μιαν αίσθηση γαλήνης, παρά την άγρια ομορφιά της. Λίγα πέτρινα σπιτάκια, σκόρπια μέσα στις κατάφυτες απότομες πλαγιές και κάποια μοναστήρια στις ακτές, παρά την επιβλητικότητά τους, δεν αφαιρούν τίποτα από την αρμονία του φυσικού τοπίου.

Ακόμη κι αν η διαδρομή σού είναι γνώριμη από προηγούμενες επισκέψεις, παραμένει πάντα το ίδιο δυνατή και ιδιαίτερη η αίσθηση που έχεις όταν αντικρύσεις από το κατάστρωμα την πλαγιά της χερσονήσου να ξεδιπλώνεται μπρος στα μάτια σου και την κορφή του Άθω να ‘ρχεται όλο και πιο κοντά.

Το καραβάκι μας άφησε στον αρσανά (λιμάνι) της Νέας Σκήτης, κι εμείς ανηφορίσαμε τα σκαλοπάτια που σύντομα μας βγάζουν στο κέντρο της Νέας Σκήτης.

Νέα Σκήτη ή Σκήτη Εισοδίων της Θεοτόκου
H Nέα Σκήτη υπάγεται στη Ιερά Μονή Αγίου Παύλου. Βρίσκεται σε 30 λεπτά απόσταση από αυτήν και σε άλλα 30 λεπτά από την Σκήτη Αγίας Άννας. Στην σκήτη έχουν ασκητέψει μεγάλες μορφές του κινήματος των Κολλυβάδων, όπως ο Άγιος Nικόδημος Aγιορείτης, ο φιλόσοφος Kύριλλος, ο εκ Mεσολογγίου Aθανάσιος και άλλοι.

Tο σημερινό Κυριακό, αφιερωμένο στoν Eυγγελισμό της Θεοτόκου, άρχισε να ανεγείρεται το 1730 και ολοκληρώθηκε το 1757 με δωρεά των κατοίκων της πόλης των Ιωαννίνων. Στο προαύλιο του Kυριακού βρίσκεται ο ναός κοιμητηρίου που τιμάται στη μνήμη των Aγίων Πάντων και λίγο πιό πέρα το οστεοφυλάκειο στο οποίο φυλάσσονται τα οστά των πατέρων από 400 και πλέον χρόνια. H βιβλιοθήκη του Kυριακού φυλάγει περί τα 200 χειρόγραφα και περίπου 500 έντυπα. Τα χειρόγραφα είναι κυρίως αντίγραφα του περασμένου αιώνα, με γνωστό αντιγραφέα το λόγιο μοναχό Iάκωβο.

Σήμερα η σκήτη απαρτίζεται από 30 καλύβες, κατοικούμενες από 40 περίπου μοναχούς. Οι περισσότερες καλύβες της Σκήτης έχουν ενσωματωμένο ναό και όλες μικρή εδαφική έκταση που τις περιβάλλει. Οι μοναχοί ασχολούνται με την αγιογραφία, την ξυλογλυπτική, τη χρυσοχοΐα και την καλλιέργεια, ιδίως εσπεριδοειδών.

Συνεχίζοντας την ανάβαση στα σκαλοπάτια, φτάνουμε στα τελευταία σπίτια της Νέας Σκήτης, όπου συναντάμε διασταύρωση. Αριστερά (βόρεια) πηγαίνει προς την Ι.Μ. Αγίου Παύλου. Εμείς στρίβουμε δεξιά (νότια). Τραβερσάρουμε την πλαγιά κινούμενοι σε όμορφο μονοπάτι με εκπληκτική θέα προς τη θάλασσα.

Περνάμε μια χαρακτηριστική πετρόχτιστη καμάρα, και σε λίγο φτάνουμε στις πρώτες καλύβες της Σκήτης της Αγίας Άννης, κι αργότερα στο Κυριακό της.

Σκήτη Αγίας Άννης
Η Σκήτη της Αγίας Άννης βρίσκεται στη Ν-ΝΔ πλευρά του Αγίου Όρους, μισή ώρα από τη Νέα Σκήτη και μία ώρα από την Ι.Μ. Αγίου Παύλου.

Είναι χτισμένη σε μια κατάφυτη πλαγιά που εκτείνεται από τη θάλασσα προς τα πάνω, ως τα 400 μ. υψόμετρο. Σκόρπιες οι καλύβες σ’ αυτήν την πλαγιά, κρυμμένες πίσω από θεόρατες δρυς ή γκριζοπράσινους βραχώδεις όγκους, δομημένες κλιμακωτά η μία λίγο ψηλότερα από την άλλη. Επάλληλα αντερείσματα συγκρατούν το λιγοστό χώμα των κήπων, κι άλλα υποβαστάζουν το χιλιοπατημένο μονοπάτι, που ασκητές περπατούν επί αιώνες.

Είναι η πολυαριθμότερη απ’ όλες τις Σκήτες κι έχει συσταθεί κατά τον 16ο-17ο αιώνα. Το Κυριακό της είναι αφιερωμένο στην Θεοπρομήτορα Αγία Άννα. Το 1686 ο Ματθαίος, πνευματικός του βοεβόδα Σερμπάν Καντακουζηνού (1678-88) και κτήτορας του κελιού Άγιος Γεώργιος στην Προβάτα, αφιερώνει στη Σκήτη το πόδι της Αγίας Άννης.

Στο Κυριακό της Σκήτης υπάρχουν ακόμη και τα εξής λείψανα: Τμήμα της κάρας του οσιομάρτυρος Νεκταρίου του Νέου και των νέων οσιομαρτύρων Ιγνατίου, Ευθυμίου και Ακακίου, του Αγίου Παντελεήμωνος, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Χαραλάμπους, των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού κ.α.

Στην αρχή του 20ου αιώνα αριθμούσε 52 καλύβες με 300 μοναχούς, ενώ η απογραφή του 2001 κατέγραψε 94 μοναχούς, οι οποίοι παράλληλα με το εργόχειρό τους ασχολούνται με την αλιεία και την κηπουρική. Οι γέροντες ασχολούνται με αγιογραφία, ξυλογλυπτική, κατασκευή θυμιάματος και μικροτεχνία. Υπάγεται στην Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας.

Από το Κυριακό της Σκήτης Αγίας Άννης ξεκινάει ανηφορικό τσιμεντένιο δρομάκι, το οποίο ακολουθούμε απτόητοι, αγνοώντας επιδεικτικά τις προειδοποιητικές πινακίδες που μας πληροφορούσαν ότι τόσο το εκκλησάκι όσο και το μικρό καταφύγιο ανάγκης στην κορυφή είναι κλειστά.

Στην αρχή το μονοπάτι έχει μεγάλη κλίση, περνάει από σάρες και μπαίνει σε δάσος. Οι ανάσες βαριές, αλλά η πορεία μέσα στο δάσος, παρέα με τα κελαηδίσματα των πουλιών και τη σοφία της φύσης, που αρχίζει να ξυπνάει από τη χειμερία νάρκη, να μας αγκαλιάζει, είναι ιδιαίτερα ευχάριστη.

Περνάμε τη διασταύρωση που ο αριστερός της κλάδος οδηγεί σε Αγίασμα (όπως μαρτυρά η τοποθετημένη πινακίδα).

Μετά από περπάτημα 1 ώρας από τη Σκήτη της Αγίας Άννης βγαίνουμε σε μπαλκόνι, όπου υπάρχει κι ένας μεγάλος ξύλινος σταυρός, σε υψόμετρο 710 μ.

Μεγαλειώδης η θέα από το σημείο αυτό. Πάνω μας επιβλητικός ο Άθως. Κάτω μας οι απόκρημνες ακτές της ΝΔ πλευράς της χερσονήσου, και πιο χαμηλά η Σκήτης της Αγίας Άννης και η Νέα Σκήτη, απ’ όπου ξεκινήσαμε την πορεία μας.

Διασχίζοντας 700 μ. ακόμα μέσα στο δάσος φτάνουμε στη θέση “Σταυρός”. Είναι το σταυροδρόμι όπου συναντιούνται όλα τα μονοπάτια που οδηγούν στην κορυφή και βρίσκεται σε υψόμετρο 770 μ. Ο Σταυρός είναι το μοναδικό σημείο της διαδρομής όπου μπορεί να βρει κανείς πόσιμο νερό.

Λίγο πιο ψηλά εκεί σ’ ένα ξέφωτο, αντίκρυ η κορυφή του Προφήτη Ηλία.

Συνεχίζεται…