Ορειβασία σε μεγάλο υψόμετρο

Το ΚΕΕΛΠΝΟ (Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων) μας δίνει ορισμένες χρήσιμες πληροφορίες και συμβουλές για τις αναβάσεις σε μεγάλα υψόμετρα και τους κινδύνους που παραμονεύουν.

Οι ορειβατικές εξορμήσεις σε μεγάλο υψόμετρο γίνονται ολοένα πιο προσιτές και δημοφιλείς. Οι ορειβάτες που επισκέπτονται προορισμούς σε μεγάλο υψόμετρο χρειάζεται να προετοιμαστούν προσεκτικά πριν το ταξίδι, ιδιαίτερα αν δεν έχουν προηγούμενη εμπειρία.

Τα περισσότερα ταξίδια σε μεγάλο υψόμετρο μπορούν να είναι ευχάριστα και ασφαλή αν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα. Σε εκείνους που θα επισκεφτούν περιοχές σε μεγάλο υψόμετρο συνιστάται μια καλή ταξιδιωτική ασφάλιση, που να περιλαμβάνει και αερομεταφορά του ασφαλιζομένου.

Ποιες περιοχές θεωρούνται υψηλού κινδύνου;

Η ανάβαση άνω των 1.500 μέτρων χαρακτηρίζεται ως μεγάλο υψόμετρο και μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω κατηγορίες:

• μεγάλο υψόμετρο 1.500-3.500 μέτρα
• πολύ μεγάλο υψόμετρο 3.500-5.500 μέτρα και
• ακραίο υψόμετρο >5.500 μέτρα
• ζώνη θανάτου >8.000 μέτρα

Η νόσος του υψομέτρου σπάνια συμβαίνει σε υψόμετρο μικρότερο των 2.500 μέτρων. Στις περιοχές με μεγάλο υψόμετρο στον κόσμο περιλαμβάνονται τα Ιμαλάια (Ασία), οι Άνδεις (Νότια Αμερική), τα Βραχώδη Όρη (Βόρεια Αμερική), οι Άλπεις (Ευρώπη) και τα Καυκάσια Όρη (Ευρώπη/Ασία).

Ποιοι κίνδυνοι σχετίζονται με το μεγάλο υψόμετρο;

Οι κίνδυνοι που σχετίζονται με το μεγάλο υψόμετρο περιλαμβάνουν την υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία (UV), το κρύο και τη νόσο του υψομέτρου στην οποία διακρίνουμε την οξεία νόσο του υψομέτρου (AMS), το εγκεφαλικό οίδημα (HACE) και το πνευμονικό οίδημα (HAPE), σοβαρές ασθένειες που μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή και χρειάζονται άμεση προσοχή.

Τι είναι η Οξεία Νόσος του Υψομέτρου (AMS);

Παρόλο που το επίπεδο του οξυγόνου στον ατμοσφαιρικό αέρα παραμένει σταθερό, το επίπεδο του οξυγόνου στους πνεύμονες και στο αίμα μειώνεται κατά την άνοδο σε μεγαλύτερο υψόμετρο λόγω της χαμηλότερης ατμοσφαιρικής πίεσης σε σχέση με την ατμοσφαιρική πίεση στο επίπεδο της θάλασσας.

Το οξυγόνο είναι σημαντικό για την φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού, ο οποίος προσαρμόζεται στα χαμηλότερα επίπεδα οξυγόνου με ταχύτερη και βαθύτερη αναπνοή και με την παραγωγή περισσότερων ερυθρών αιμοσφαιρίων που χρειάζονται για να μεταφέρουν το οξυγόνο. Η ανταπόκριση αυτή του οργανισμού ονομάζεται εγκλιματισμός και χρειάζεται περίπου 3-5 ημέρες να αναπτυχθεί, ενώ ποικίλει ανάλογα με το άτομο και τις συνθήκες.

Ο μη επαρκής εγκλιματισμός μπορεί να οδηγήσει στη νόσο του υψομέτρου τον ορειβάτη που ανεβαίνει στα 2.500 μέτρα ή ψηλότερα, και μερικές φορές ακόμα και σε χαμηλότερο υψόμετρο. Η Οξεία Νόσος του Υψομέτρου (AMS) είναι πιο συχνή σε εκείνους που δεν αφιερώνουν αρκετό χρόνο να εγκλιματιστούν κατάλληλα ή σε εκείνους που φκάνουν απευθείας σε περιοχές που εντοπίζονται σε μεγάλο υψόμετρο, όπως το Κούσκο στο Περού (3.300 μέτρα). Η Οξεία Νόσος του Υψομέτρου (AMS) είναι πιθανότερο να συμβεί όταν η άνοδος γίνεται γρήγορα σε μεγάλο υψόμετρο. Οποιοσδήποτε μπορεί να εμφανίσει Οξεία Νόσο του Υψομέτρου (AMS) ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, τη φυσική κατάσταση ή την εξάσκηση.

Ποιος είναι ο κίνδυνος να εμφανίσει Οξεία Νόσο του Υψομέτρου (AMS) ο ορειβάτης;

Η ευαισθησία και η αντοχή στην Οξεία Νόσο του Υψομέτρου (AMS) είναι γενετικά προκαθορισμένες. Ο κίνδυνος να εμφανίσει ένας ορειβάτης την Οξεία Νόσο του Υψομέτρου (AMS) εξαρτάται από παράγοντες που σχετίζονται με το ταξίδι και το άτομο.

Οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με το ταξίδι περιλαμβάνουν: το υψόμετρο, τον ρυθμό ανόδου και τη φυσική καταπόνηση. Οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με το άτομο περιλαμβάνουν: ιστορικό νόσου του υψομέτρου, κανονική κατοικία κάτω των 900 μέτρων, φυσική καταπόνηση κατά την ανάβαση στο υψόμετρο και προϋπάρχοντα καρδιαγγειακά νοσήματα. Ο κίνδυνος δεν επηρεάζεται από την εξάσκηση ή τη φυσική κατάσταση.

Παρά τη γνώση αυτών των παραγόντων κινδύνου, η ευαισθησία ενός ατόμου στην νόσο του υψομέτρου δεν γίνεται να προσδιοριστεί. Ο καλύτερος προγνωστικός παράγοντας ίσως είναι η εμπειρία προηγούμενης ανάβασης σε υψόμετρο.

Ποια είναι τα σημεία και τα συμπτώματα της Οξείας Νόσου του Υψομέτρου (AMS);

Τα συμπτώματα της Οξείας Νόσου του Υψομέτρου (AMS) συνήθως εμφανίζονται κατά τις πρώτες 36 ώρες στο υψόμετρο και δεν παρουσιάζονται αμέσως μετά την άφιξη.

Η πιθανότητα εμφάνισης των συμπτωμάτων και το υψόμετρο στο οποίο εμφανίζονται ποικίλουν. Στα ήπια συμπτώματα που εμφανίζονται πρώτα συμπεριλαμβάνονται: κεφαλαλγία, ζαλάδα, ναυτία/έμετος, απώλεια όρεξης, κούραση, συμπτώματα όμοια με της γρίπης, δυσκολία στην αναπνοή, έλειψη ύπνου και ακανόνιστη αναπνοή κατά τον ύπνο.

Η Οξεία Νόσος του Υψομέτρου (AMS) μπορεί να διαγνωστεί στους ενήλικες με αυτοαξιολόγηση χρησιμοποιώντας το Σύστημα Βαθμολόγησης Συμπτωμάτων κατά Lake Luisse (LLSS):

Όποιος ανέβηκε πρόσφατα σε υψόμετρο ≥ 2.500 μέτρα και συγκεντρώνει βαθμολογία ≥3 μπορεί να θεωρηθεί ότι πάσχει από την Οξεία Νόσο του Υψομέτρου (AMS).

Τι είναι το εγκεφαλικό οίδημα υψομέτρου (HACE) και το πνευμονικό οίδημα υψομέτρου (HAPE);

Εάν αγνοηθεί η Οξεία Νόσος του Υψομέτρου (AMS) και συνεχιστεί η ανάβαση τότε προκύπτει ο κίνδυνος η νόσος γρήγορα να εξελιχθεί σε μία ή και στις δύο από τις παρακάτω καταστάσεις: το εγκεφαλικό οίδημα υψομέτρου (HACE) και το πνευμονικό οίδημα υψομέτρου (HAPE).

Το εγκεφαλικό οίδημα (HACE) προκαλείται από κατακράτηση υγρών στον εγκέφαλο και τα συμπτώματα περιλαμβάνουν : σοβαρή κεφαλαλγία, υπνηλία, σύγχυση, αστάθεια και έμετο.

Το πνευμονικό οίδημα (HAPE) προκαλείται από κατακράτηση υγρώνν στους πνεύμονες και τα συμπτώματα περιλαμβάνουν : δυσκολία στην αναπνοή ακόμη και στην ξεκούραση, έντονη κόπωση, ταχυκαρδία, μπλε αποχρωματισμό του δέρματος (κυάνωση).

Το εγκεφαλικό οίδημα υψομέτρου (HACE) και το πνευμονικό οίδημα υψομζτρου (HAPE) είναι σοβαρές επείγουσες καταστάσεις που μπορούν γρήγορα να γίνουν θανατηφόρες και απαιτούν άμεση ιατρική παρέμβαση. Επιβάλλεται άμεση κατάβαση καθώς περαιτέρω προσπάθεια μπορεί να χειροτερέψει την κατάσταση. Αν η κατάβαση είναι δύσκολη, μπορεί να χρειαστεί αερομεταφορά με ελικόπτερο (αν είναι διαθέσιμο).

Μπορούν οι ορειβάτες με χρόνια νοσήματα να ταξιδέψουν σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο;

Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να ταξιδέψουν σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο με την κατάλληλη προετοιμασία. Ωστόσο, οι ορειβάτες με χρόνια νοσήματα είναι πιθανότερο να επηρεαστούν από το νόσημά τους στο υψόμετρο και να χρειαστεί εξειδικευμένη ιατρική συμβουλή.

Σε αυτά τα νοσήματα περιλαμβάνονται ο διαβήτης, το άσθμα, η χρόνια πνευμονική πνευμονοπάθεια, η επιληψία, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τα αναπνευστικά νοσήματα, η εγκυμοσύνη, η δρεπανοκυτταρική αναιμία.

Πώς προλαμβάνεται η Νόσος του Υψομέτρου;

Γενικά προληπτικά μέτρα

• Η σταδιακή ανάβαση είναι το σημαντικότερο μέτρο πρόληψης.
• Να γνωρίζετε τα σημεία και τα συμπτώματα της νόσου ώστε να τα αναγνωρίσετε άμεσα. Ενημερώστε κάποιον για τα συμπτώματά σας.
• Να επιλέξετε έναν προορισμό που περιλαμβάνει σταδιακό εγκλιματισμό.
• Να αποφύγετε την απευθείας πτήση σε περιοχές με υψηλό υψόμετρο αν είναι εφικτό.
• Να αφιερώσετε 2-3 ημέρες για τον εγκλιματισμό πριν ανεβείτε σε υψόμετρο > 3.000 μέτρα.
• Να αποφύγετε την ανάβαση περισσότερων από 300 μέτρα την ημέρα.
• Να έχετε μια ημέρα ξεκούρασης κάθε 600-900 μέτρα ανάβασης ή κάθε 3-4 ημέρες.
• Να έχετε ικανοποιητική πρόσληψη (όχι υπερβολική) υγρών.
• Να έχετε ήπια άσκηση τις πρώτες 24 ώρες.
• Να τρώτε ελαφριά αλλά υψηλής θερμιδικής αξίας γεύματα.
• Να αποφύγετε το αλκοόλ.
• Να μην αφήνετε μόνο κάποιον που εμφανίζει συμπτώματα της νόσου.
• Να έχετε πάντα μαζί σας έμπειρο οδηγό.
• Να ξεκινήσετε αμέσως την κατάβαση αν τα συμπτώματα χειροτερέψουν ή είναι σοβαρά.

Φαρμακευτική αγωγή

• Η προληπτική φαρμακευτική αγωγή δεν υποκαθιστά τη σταδιακή ανάβαση.
• Η ακεταζολαμίδη είναι το προτιμώμενο σκεύασμα. Η συνιστώμενη δοσολογία είναι 125 mg (2 φορές την ημέρα) και συνιστάται να ξεκινά 1 ή 2 ημέρες πριν την ανάβαση στα 3.500 μέτρα και να συνεχίζεται τουλάχιστον 2 ημέρες μετά την άφιξη στο μεγαλύτερο υψόμετρο.
• Συνιστάται η λήψη μιας δοκιμαστικής δόσης ακεταζολαμίδης για 1 ή 2 ημέρες πριν το ταξίδι για την εμφάνιση πιθανών ανεπιθύμητων ενεργειών όπως αυξημένη διούρηση, μούδιασμα, ναυτία, έμετος, κεφαλαλγία και διαταραχή γεύσης.
• Συνιστάται σε εκείνους που θα ανέβουν και θα παραμείνουν στο ίδιο υψόμετρο για μερικές ημέρες να σταματίσουν την ακεταζολαμίδη μετά από 2-3 ημέρες στο συγκεκριμένο υψόμετρο. Σε εκείνους που θα ανέβουν σε μεγάλο υψόμετρο και μετά θα κατέβουν χαμηλότερα συνιστάται να σταματήσουν την ακεταζολαμίδη μόλις ξεκινήσουν την κατάβαση.
• Η ακεταζολαμίδη είναι διουρητική γι’ αυτό αναμένεται αυξημένη διούρηση.
• Η ακεταζολαμίδη αντενδείκνυται σε εκείνους που έχουν σοβαρή αλλεργία στη σουλφοναμίδη και στις έγκυες γυναίκες ιδιαίτερα το πρώτο τρίμηνο.
• Η χρήση της ακεταζολαμίδης δεν αποκλείει την ανάγκη σταδιακής ανάβασης και δεν προλαμβάνει την Οξεία Νόσο του Υψομέτρου (AMS).
• Η δεξαμεθαζόνη είναι αποτελεσματική εναλλακτική στην ακεταζολαμίδη για την πρόληψη της νόσου του υψομέτρου.

Ποια είναι η θεραπεία της Νόσου του Υψομέτρου;

Συνιστάται:

• Αν εμφανιστούν πρώιμα σημεία και συμπτώματα της Οξείας Νόσου του Υψομέτρου (AMS) ο ορειβάτης να σταματήσει να ξεκουραστεί στο συγκεκριμένο υψόμετρο.
• Να μην συνεχιστεί η ανάβαση.
• Η λήψη αναλγητικών για τη θεραπεία της κεφαλαλγίας π.χ. παρακεταμόλη ή ιβουπροφαίνη.
• Η λήψη φαρμάκων για την αντιμετώπιση της ναυτίας π.χ. προμεθαζίνη.
• Η ικανοποιητική πρόσληψη υγρών.
• Η ανάβαση να ξεκινήσει με προσοχή μετά την πλήρη ανάρρωση.
• Εάν τα συμπτώματα της Οξείας Νόσου του Υψομέτρου (AMS) δεν βελτιωθούν σε μια μέρα να ξεκινήσει οπωσδήποτε η κατάβαση 500-1.000 μέτρα.
• Άμεση κατάβαση αν εμφανιστούν συμπτώματα εγκεφαλικού οιδήματος υψομέτρου (HACE), καθώς και χορήγηση οξυγόνου μέσω φιάλης ή υπερβαρικού σάκου (αν είναι διαθέσιμος), χορήγηση ακεταζολαμίδης και δεξαμεθαζόνης. Αν δεν είναι εφικτή η κατάβαση μπορεί να χρειαστεί παρατεταμένη χρήση του υπερβαρικού σάκου.
• Άμεση κατάβαση αν εμφανιστούν συμπτώματα πνευμονικού οιδήματος υψομέτρου (HAPE), καθώς και χορήγηση οξυγόνου μέσω φιάλης ή υπερβαρικού σάκου (αν είναι διαθέσιμος), χορήγηση ακεταζολαμίδης και νιφεδιπίνης. Αν δεν είναι εφικτή η κατάβαση μπορεί να χρειαστεί παρατεταμένη χρήση του υπερβαρικού σάκου.

Ποια άλλα μέτρα πρόληψης συνιστάται να λάβει κάποιος όταν ταξιδεύει σε μεγάλο υψόμετρο;

Προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία

• Η έκθεση στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία (UV) γίνεται πιο ισχυρή όσο μεγαλώνει το υψόμετρο. Για την προστασία από την υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία (UV) συνιστάται:
• Το δέρμα να καλύπτεται με μη διαπερατά ρούχα στην υπεριώδη ακτινοβολία.
• Η επάλειψη αντηλιακών που προστατεύουν από την UVA, UVB και UVC αηλαική ακτινοβολία με υψηλό δείκτη προστασίας (τουλάχιστον SPF15).
• Η χρήση αντηλιακού με υψηλό δείκτη προστασίας στα χείλη, στα αυτιά και στα μάτια.
• Η κάλυψη των ματιών με γυαλιά ηλίου με φίλτρα για την υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία.
• Μάσκα προσώπου ή κουκούλα για την προστασία από τον ήλιο και το κρύοσε πολύ μεγάλο και ακραίο υψόμετρο.

Προστασία από το ψύχος

Οι χαμηλές θερμοκρασίες σε συνδυασμό με τη χαμηλή συγκέντρωση οξυγόνου αυξάνουν τον κίνδυνο για κρυοπαγήματα σε πολύ μεγάλο υψόμετρο. Ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος σε άτομα που έχουν ήδη κακό κυκλοφορικό π.χ. σύνδρομο Raynaud. Για την προστασία από το κρύο συνιστάται:

• Η ένδυση με κατάλληλα ρούχα εγκεκριμένα για τα ψυχρά κλίματα όπως γάντια, σκούφους, κάλτσες, μπότες.
• Να διατηρούνται στεγνά τα χέρια και τα πόδια αλλάζοντας άμεσα τις υγρές κάλτσες και τα γάντια.
• Η κάλυψη των ματιών με μεγάλα γυαλιά.
• Μάσκα προσώπου ή κουκούλα για την προστασία από το κρύο.