Οδοιπορικό στο Γράμμο: Από τη Γράμμουστα στην Αετομηλίτσα
Χωρίς την ορειβασία η ζωή θα ήταν λάθος. Χωρίς την εξερεύνηση τόπων απομονωμένων και απρόσιτων, η ζωή θα ήταν εξαιρετικά βαρετή.
Ούτε μπορεί να μπει σε ζύγι και ν’ αποτιμηθεί σε χρήμα το συναίσθημα που σε κυριεύει όταν γίνεσαι κοινωνός ενός φυσικού τοπίου άγνωστου στους πολλούς, αυθεντικού.
Η Γράμμουστα των Βλάχων
Ένα τέτοιο φυσικό τοπίο είναι η αλπική κοιλάδα της Γράμμουστας, στις βόρειες απολήξεις του Γράμμου, εκεί που γεννιέται ο Αλιάκμονας.
Η Γράμμουστα ή Γράμμοστα στα βλάχικα, Γράμος ή Γράμμος η σημερινή του ονομασία είναι τόπος καταγωγής και κατοίκησης μιας σημαντικής μερίδας Βλαχόφωνων Ελλήνων.
Υπάγεται στο δήμο Νεστορίου του νομού Καστοριάς και αποτελεί ξεχωριστή κοινότητα. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είχε 18 κατοίκους. Η κοινότητα κατά τους χειμερινούς μήνες στεγάζεται στο Άργος Ορεστικό.
Ο ευρύτερος οικισμός εικάζεται πως δημιουργήθηκε από συνένωση μικρότερων κατά τον 17ο αιώνα. Οι κάτοικοί του ασχολούνταν με την νομαδική κτηνοτροφία και τη βιοτεχνία.
Επίσης διέθετε αρκετούς τεχνίτες, ενώ κατά τον 17ο αιώνα η Γράμμουστα ήταν ονομαστή για τους αγιογράφους της.
Η ανάπτυξη της οικονομίας της Γράμμουστας οδήγησε στον υπερπληθυσμό των κοπαδιών και ανθρώπων στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα.
Από το 1756, στο χωριό λειτουργούσε ελληνικό σχολείο. Από τον Γράμο καταγόταν ο ιατροφιλόσοφος Ιωάννης Νικολίδης, μέλος του ιατρικού συλλόγου της Βιέννης, ήδη από το 1871.
Το χωριό δέχτηκε επίθεση το Δεκαπενταύγουστο του 1760 κι έτσι οι κάτοικοι έφυγαν από το χωριό, καταφεύγοντας σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας, όπως στα Λιβάδια Κιλκίς.
Το χωριό δεν ερημώθηκε, αλλά αντιμετώπισε και την επίθεση του Αλή Πασά στις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε και παρατηρήθηκε ξανά ρεύμα μετακίνησης κατοίκων προς άλλες περιοχές.
Κατά το Μακεδονικό Αγώνα, λειτούργησε στο χωριό ρουμανικό σχολείο. Οι κάτοικοι συμμετείχαν στον Αγώνα, ενώ από το χωριό καταγόταν ο Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Ιωάννης Νακίτσας και ο Αργύριος Χατζόπουλος.
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, στο χωριό ζούσαν 300 περίπου Βλάχοι. Μετά το τέλος του Εμφυλίου, το χωριό ήταν εντελώς κατεστραμμένο, ωστόσο ανοικοδομήθηκε σταδιακά.
Σήμερα ο οικισμός διαθέτει αρκετές νεότευκτες πετρόχτιστες κατοικίες και έναν καλαίσθητο παραδοσιακό ξενώνα.
Πριν συνεχίσετε την ανάγνωση, θα σας πρότεινα να διαβάσετε πρώτα τα δύο μέρη από τη μεγαλειώδη διάσχιση στις αλπικές πλαγιές και κορυφογραμμές του Γράμμου, με αφετηρία το Πληκάτι και τερματισμό στη Γράμμουστα.
Οδοιπορικό στο Γράμμο: Από το Πληκάτι στη Γράμμουστα (Μέρος Α)
Οδοιπορικό στο Γράμμο: Από το Πληκάτι στη Γράμμουστα (Μέρος Β)
Οι ευχάριστες αναμνήσεις της μεγάλης διάσχισης συντρόφευσαν τον ύπνο κάτω από το στέγαστρο στο προαύλιο της εκκλησίας Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Στο διάσελο της Κιάφας
Κάθε στιγμή είναι μοναδική και χάνεται μέσα στον χρόνο σαν τα ορμητικά νερά του Αλιάκμονα που κυλούν παραπέρα. Δεν μπορούμε να τη φέρουμε πίσω, ούτε να την ξαναζήσουμε.
Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τη ζήσουμε. Να την απολαύσουμε, ρουφώντας την μέχρι το μεδούλι. Μαζί με μερικές αναζωογονητικές γουλιές του πρωινού καφέ.
Δεν ήμουν λυπημένος που άφηνα πίσω μου τη Γράμμουστα. Για δυο λόγους. Πρώτον, έδωσα μια υπόσχεση στον εαυτό μου. Ότι με την πρώτη ευκαιρία θα ξανανταμώσουμε. Έχω αφήσει ανοιχτούς λογαριασμούς εκεί.
Δεύτερον, δεν υπάρχει χώρος για λύπη, όταν μπροστά μας έχουμε μια ακόμη πρόκληση. Μια ακόμη διάσχιση, μικρότερη σε μήκος αλλά φαντάζομαι εξίσου εντυπωσιακή.
Προσπερνάμε βιαστικά την τσιμεντένια γέφυρα του Αλιάκμονα στο ύψος του οικισμού και ανηφορίζουμε την πλαγιά μέχρι να βγούμε σε δασικό-κτηνοτροφικό δρόμο, στα 1.450 μέτρα υψόμετρο.
Στο δρόμο αυτό θα κινηθούμε για 3 χιλιόμετρα με κατεύθυνση νότια. Κινούμαστε παράλληλα με την κοίτη του Αλιάκμονα, ενώ στο βάθος οι επιβλητικές βόρειες ορθοπλαγιές του Περήφανου (2.444 μ.) συντροφεύουν την πορεία μας.
Στόχος μας (που δεν είναι ακόμη ορατός) το διάσελο Κιάφας-Περήφανου, το πέρασμα από τον βορρά στο νότο και προορισμός μας το ξακουστό Βλαχοχώρι της Αετομηλίτσας.
Περνάμε την περίφραξη μιας χαρακτηριστικής κυκλικής στάνης, που είναι χτισμένη σε φουρκέτα του δρόμου και λίγο πιο κάτω αφήνουμε τον δρόμο για ν’ ανηφορίσουμε σε γυμνή, χορταριασμένη πλαγιά. Είμαστε ακόμη στα 1.580 μέτρα υψόμετρο και η ουσιαστική ανάβαση τώρα ξεκινά.
Καθώς ανεβαίνουμε (χωρίς ν’ ακολουθούμε κάποιο μονοπάτι ή σήμανση) κερδίζοντας γρήγορα υψόμετρο, θα διασχίσουμε κάθετα τον ίδιο δρόμο επτά φορές (αν θυμάμαι καλά), μέχρι να τον ξαναπιάσουμε πάλι, αυτή τη φορά στα 1.900 μέτρα υψόμετρο.
Ο καιρός είναι νεφελώδης, αλλά ευτυχώς το σύννεφο είναι ψηλά και μας επιτρέπει να απολαύσουμε τις εμβληματικές κορυφογραμμές του βουνού στα βόρεια και δυτικά, από το Περήφανο μέχρι την Τσούκα Πέτσικ (2.521 μ.) και από το Σακούλι (2.414 μ.) μέχρι την Γκούμπελ (2.254 μ.).
Θα περπατήσουμε περίπου 700 ακόμη μέτρα στον κτηνοτροφικό δρόμο, που σβήνει οριστικά στα αλπικά λιβάδια λίγο πριν το διάσελο της Κιάφας, στα 1.960 μέτρα υψόμετρο.
Το διάσελο είναι πλέον ορατό μπροστά μας. Χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, φτάνουμε στο ψηλότερο σημείο της διαδρομής μας.
Στεκόμαστε στα 2.150 μέτρα υψόμετρο. Στ’ αριστερά μας σηκώνεται ο τεράστιος όγκος της Κιάφας (2.395 μ.), ενώ στα δεξιά μας ορθώνονται οι απότομες πλαγιές του Περήφανου-Σκίρτσης.
Μπροστά μας, στα νότια, ξεδιπλώνεται μια τεράστια κοιλάδα, του Άσπρου Ποταμιού που τροφοδοτεί με τα νερά του τον Σαραντάπορο. Είναι τα αλπικά βοσκοτόπια της Αετομηλίτσας.
Στο βάθος, δε μπορείς να μην αγναντέψεις τον γίγαντα της Πίνδου, το Σμόλικα και τις μεγαλειώδεις βόρειες ορθοπλαγιές της Τύμφης.
Η αλπική λίμνη της Αετομηλίτσας
Η κατάβαση θα γίνει ακολουθώντας πλέον ένα καλογραμμένο μονοπάτι που κινείται στην αριστερή πλευρά της κοιλάδας.
Στο παρελθόν είχα πληροφορηθεί την ύπαρξή της. Δεν περίμενα να πω την αλήθεια όμως ότι θα είχα την τύχη να την αντικρύσω και να την φωτογραφίσω, έστω κι από μακριά.
Μιλάω για την «μυστηριώδη» αλπική λίμνη της Αετομηλίτσας. Ναι υπάρχει κι εκεί μια μικρή λίμνη. Είναι η λίμνη «Γκρτσα», με τα πέντε συνεχόμενα σύμφωνα στο βλάχικο όνομά της, που σημαίνει σαθρό, κάτι που σπάει, υποχωρεί.
Η λίμνη βρίσκεται σε υψόμετρο 1.830 μέτρων, στη θέση «Φαρμάκι», βορειοανατολικά της κορυφής Γκέσος και διαβάζω ότι κρατάει τα γαλαζοπράσινα νερά της όλο το χρόνο. Δεν έχει καταγραφεί η ύπαρξη τριτώνων στη λίμνη.
Μετά από αυτή την πολύ ευχάριστη έκπληξη, συνεχίσαμε την κατάβαση προς την Αετομηλίτσα.
Αετομηλίτσα Ιωαννίνων
Φτάνουμε σε χαρακτηριστική συστάδα οξιών. Δεν είμαστε μακριά, αλλά δεν έχουμε ακόμη οπτική επαφή με το χωριό. Ώσπου ξαφνικά σκοτείνιασε ο τόπος.
Αστραπιαίες λάμψεις χαράκωσαν τον ορίζοντα, δυνατές βροντές φόβισαν την καρδιά και χοντρές ψιχάλες νερού άρχισαν να πέφτουν. Όπου φύγει-φύγει.
Καλπάζοντας κυριολεκτικά κατεβήκαμε την απότομη πλαγιά πάνω από το χωριό που αποκαλύφθηκε απότομα στα μάτια μας και χωθήκαμε μέσα στα στενά σοκάκια του.
Ευτυχώς, ο πυρήνας της απρόσμενης καταιγίδας κινήθηκε νοτιότερα κι έτσι αποφύγαμε τα χειρότερα.
Το χωριό έσφυζε από ζωή. Οι οικογένειες των κτηνοτρόφων είχαν ήδη ανεβάσει τα κοπάδια τους και το ένα μετά το άλλο τα σπίτια ζωντάνευαν.
Η Αετομηλίτσα (παλαιότερα Δέντσικο – Ντένισκο και Γαλαταριά) ανήκει στο νομό Ιωαννίνων και είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1.430 μέτρων στις νότιες απολήξεις του Γράμμου, διεκδικώντας την πρωτιά του ψηλότερου χωριού της Ελλάδας.
Το όνομα Ντένισκο είναι σλάβικο και σημαίνει προσήλιο, που δηλώνει και το γεωγραφικό προσανατολισμό του χωριού.
Είναι καθαρά κτηνοτροφικό χωριό και κατοικείται μόνο το καλοκαίρι, ενώ το χειμώνα οι κτηνοτρόφοι κατεβαίνουν με τα κοπάδια τους κυρίως στους νομούς της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας.
Παλιό κεφαλοχώρι, η Αετομηλίτσα γνώρισε μεγάλη άνθηση τον 18ο, τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα.
Οικονομικά αυτοδύναμο, εκείνη την εποχή είχε τουλάχιστον 40.000 αιγοπρόβατα, ενώ οι αγωγιάτες και οι έμποροι του χωριού έφταναν μέχρι τον Αυλώνα της Βορείου Ηπείρου ή τη Νιγρίτα των Σερρών και διακινούσαν προς τα εκεί τα προϊόντα τους.
Ώσπου το χωριό χτυπήθηκε από τον εμφύλιο, με σφοδρές μάχες. Μετά το 1950, οι Αετομηλιτσιώτες βρέθηκαν διασκορπισμένοι σε όλα τα κράτη, κυρίως της ανατολικής Ευρώπης, απ’ όπου άρχισαν να επιστρέφουν πολύ αργότερα.
Ωστόσο η αστυφιλία ήρθε να αποτελειώσει το χωριό, που κινδύνευσε από ερήμωση μέχρι και τη δεκαετία του ‘70.
Εκείνη την εποχή αριθμούσε 70 σπίτια, αφού δεν έμεινε τίποτα απ’ τα παλιά αρχοντικά, ώσπου οι Αετομηλιτσιώτες να αποφασίσουν να επιστρέψουν και να ξαναζωντανέψουν το χωριό που αριθμεί σήμερα δεκάδες σπίτια και οικογένειες.
Και κάπως έτσι γράφτηκε ο περιπετειώδης επίλογος του διήμερου οδοιπορικού στο Γράμμο. Τι να πρωτοθυμηθώ και τι να ξεχωρίσω.
Μήπως τα γραφικά Βλαχοχώρια της Γράμμουστας και της Αετομηλίτσας και το παραδοσιακό Μαστοροχώρι του Πληκατιού;
Μήπως τις τρεις εντυπωσιακές κοιλάδες που είναι φωλιασμένα αυτά τ’ ακριτικά χωριά, απ’ όπου ξεκινούν το μακρύ τους ταξίδι ο Αλιάκμονας και ο Σαραντάπορος;
Μήπως τις μαγικές αλπικές λίμνες της Γκιστόβας και της Γκρτσας με τα εκτυφλωτικά γαλαζοπράσινα νερά τους;
Ή μήπως την επική διάσχιση των φορτισμένων ιστορικά κορυφογραμμών και των εκτεταμένων αλπικών οροπεδίων με το πολύχρωμο χαλί των αγριολούλουδων να κόβει την ανάσα;
Όποιος αναζητά την εμπειρία της περιήγησης σε μέρη μυστηριακά όπου το απόκρημνο και το επιβλητικό συνδυάζεται με το ήμερο, το εύφορο και το προσήλιο, δεν έχει παρά να επισκεφτεί τον Γράμμο, ένα βουνό που συνδυάζει τη γλυκιά αρμονία με την επιβλητικότητα.
Πώς ύστερα από μια τέτοια ψυχική διάσχιση να γυρίσεις στον μοιραίο κόσμο των περίπλοκων και ασταθών ανθρωπίνων σχέσεων που διαμορφώνονται κάτω από τις ανάλγητες επιταγές και τα ηθικά διαγράμματα της «κοσμικής» ζωής;
Πηγές
greeknewsonline.com
pyrsogianni.gr
gokastoria.gr
kastoria.topodigos.gr
plikati.gr
