Πράμαντα (και θάματα) Ιωαννίνων
Κτισμένα αμφιθεατρικά στους πρόποδες της επιβλητικής κορυφής της Στρογγούλας σε υψόμετρο 830 μέτρων, τα Πράμαντα ή η Πράμαντα, όπως συνηθίζεται να λέγεται, είναι από τα πιο γνωστά χωριά των Τζουμέρκων και ζωντανό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.
Το χωριό βρίσκεται 65χλμ. ΝΑ των Ιωαννίνων και 70χλμ. ΒΑ της Άρτας, πόλεις με τις οποίες έχει καθημερινή οδική συγκοινωνία, αφού σε κάθε μία από αυτές κατοικούν περισσότερες από πεντακόσιες οικογένειες Πραμαντιωτών.
Ο οικισμός πλαισιώνεται από τους συνοικισμούς Τσόπελα και Χριστοί οι οποίοι αποτελούν την προγονική κοιτίδα των Πραμαντιωτών, στις όχθες του Αράχθου.
Το τοπωνύμιο Πράμαντα πρωτοεμφανίστηκε στον γραπτό λόγο σε έγγραφο της Ενετικής Δημοκρατίας, το 1697.
Σύμφωνα με τις ιστορικές καταγραφές που έχουν γίνει γνωστές έως τώρα, οι κυριότερες εκδοχές ως προς την προέλευση της ονομασίας είναι τρεις:
Οι γλωσσολόγοι Συμεωνίδης και Max Vasmer υποστηρίζουν ότι η προέλευση της λέξης Πράμαντα είναι σλαβική.
Ο ιστορικός Παναγιώτης Αραβαντινός αναφέρει ότι η περιοχή ονομάζονταν Πρόμαντα, γιατί λειτουργούσε ως προμαντείο της Δωδώνης.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, η ονομασία προήλθε από τη λέξη «πράματα», ορολογία που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα από τους παλαιότερους όταν αναφέρονται σε γίδια και πρόβατα. Ουσιαστικά, περιγραφόταν ένας πλούσιος βοσκότοπος.
Στη σημερινή του θέση ο οικισμός πιθανολογείται πως αναπτύχθηκε στα μέσα του 15ου αιώνα.
Τον πρώτο οικισμό δημιούργησαν μέτοικοι κτηνοτρόφοι από τους Χριστούς και αργότερα φυγάδες καταδιωκόμενοι κυρίως από την Ήπειρο, που βρήκαν καταφύγιο λόγω του δυσπρόσιτου της περιοχής.
Ήταν κέντρο κλεφταρματολών και συμμετέχει στον αγώνα του 1821.
Από εδώ και τους γειτονικούς Μελισσουργούς, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Γώγος Μπακόλας στρατολόγησαν τα πρώτα επαναστατικά σώματα.
Τα λημέρια του ηρωικού Κατσαντώνη και οι λάκες πάνω από το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής μεταβλήθηκαν σε πεδία γύμνασης των επαναστατών.
Τον Ιούλιο του 1821, οι ορδές του Χουρσίτ Πασά, έχοντας ήδη καταστρέψει το Συράκο καιτους Καλαρρύτες, έκαψαν την Πράμαντα. Η απάντηση δεν άργησε.
Από τις ράχες της Στρουγγούλας, όπου είχαν καταφύγει για να προστατευτούν, Πραμαντιώτες και Πραμαντιώτισσες με οπλαρχηγό τον Γώγο Μπακόλα εφόρμησαν στο χωριό και, ύστερα από μια σκληρή μάχη, έδιωξαν τους κατακτητές.
Για να αποφευχθούν τα αντίποινα, αρκετές οικογένειες κατέφυγαν στην Αιτωλοακαρνανία, στην Ευρυτανία, στην Άρτα και στην Πελοπόννησο.
Σκηνή που επαναλήφθηκε και άλλες φορές στην ιστορία των Πραμάντων. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1854, εκατό ένοπλοι Πραμαντιώτες και Μελισσουργιώτες, με επικεφαλής τον Σπύρο Τζαβέλα, συμμετείχαν στη μάχη του Πέτα και γενικότερα στην επανάσταση της Άρτας.
Ο φόβος των αντιποίνων ανάγκασε πολλές οικογένειες να φύγουν πάλι από τον τόπο τους και να εγκατασταθούν, κυρίως, σε χωριά της Ευρυτανίας.
Το 1873 στην Πράμαντα κατοικούσαν περίπου 2.000 άτομα. Λειτουργούσαν δύο ελληνο-αλληλοδιδακτικά σχολεία με 210 μαθητές, τα οποία συντηρούνταν από συνδρομές. Οκτώ χρόνια μετά, ήρθε η απελευθέρωση με τη συνθήκη του Βερολίνου, το 1881.
Ιδρύθηκε η Επαρχία Τζουμέρκων, που αποτελούνταν από τους δήμους Θεοδωρίας, Αγνάντων, Πραμάντων, και Καλαρρυτών, με πρωτεύουσα την Πράμαντα.
Το χωριό οργανώθηκε. Μέσα σε λίγους μήνες, συστήθηκαν Ταχυδρομικό Γραφείο και Ειρηνοδικείο στη Πράμαντα, καθώς και Τελωνειακό Φυλάκιο και Υγειονομικός Σταθμός στους Χριστούς.
Στις 20 Αυγούστου του ίδιου χρόνου, διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές, στις οποίες τα Τζουμέρκα με 16.659 κατοίκους διεκδίκησαν 2 έδρες.
Στις 30 Σεπτεμβρίου του 1882 συστήθηκε στη Πράμαντα Δημοτικό σχολείο Αρρένων.
Το 1883 ιδρύεται ο Δήμος Πραμάντων, που λειτουργεί ως το 1912. Ως κοινότητα συνενώνεται το φθινόπωρο του 1998 με τις γειτονικές κοινότητες των Ραφταναίων και Αμπελοχωρίου και επαναλειτουργεί πλέον ως Δήμος.
Σήμερα στα Πράμαντα λειτουργούν πολλές υπηρεσίες, κέντρο υγείας, σχολεία, δανειστική βιβλιοθήκη, καταστήματα, ταβέρνες, κέντρα διασκέδασης και ξενοδοχεία.
Οι φυσικές ομορφιές είναι άπειρες. Η κεντρική πλατεία με τον υπεραιωνόβιο πλάτανο και την ιστορική βρύση “Αράπης”. Η κεντρική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το στολίδι του χωριού.
Το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, η εκκλησία της Ασπροκλησσιάς στο δάσος του Μαρκόπουλου, ο παραδοσιακός νερόμυλος των Χριστών, το θαυμάσιο σπήλαιο “Ανεμότρυπα”, το ορειβατικό καταφύγιο στη θέση “Ίσιωμα” – αφετηρία της ανάβασης στην εμβληματική κορυφή Στρογγούλα, το νερό των πηγών “Σκάλα” με θεραπευτικές ιδιότητες και “Αγκάθι” που εμφιαλώνεται στους Μελισσουργούς, είναι μερικά από αυτά που αξίζει να γνωρίσει ο επισκέπτης.