Άγραφα: Τα Ελληνικά Ιμαλάια
Βουνά. Στέγες του κόσμου. Τεράστια. Επιβλητικά. Πηγή έμπνευσης. Αφιλόξενα για τους ανθρώπους, κι όμως πάντα μας ελκύει το μεγαλείο τους.
Τα βουνά αμφισβητούν την αλαζονεία μας ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από εμάς, για εμάς. Τα βουνά δεν είναι απλά πέτρες και βράχια. Τα βουνά έχουν ψυχή.
Στα βουνά υπάρχει ζωή. Ακόμα και κει που ο αέρας είναι πιο αραιός και είναι δύσκολο να επιβιώσει κανείς.
Ναι, υπάρχει ζωή στα βουνά. Φυτά και ζώα. Αλλά και άνθρωποι. Δυνατοί κι εφευρετικοί, βρήκαν τρόπο να ζήσουν εδώ, δημιουργώντας πολιτισμούς που αντανακλούν, μέχρι τις μέρες μας, το μεγαλείο του περιβάλλοντός τους.
Ορεινή Ελλάδα. Τόποι σύμβολα. Τόποι χιλιοτραγουδισμένοι. Τόποι που το όνομά τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τους αγώνες και τις θυσίες του έθνους.
Άγραφα. Εκεί η φύση υπήρξε γενναιόδωρη χαρίζοντάς μας ένα από τα πιο επιβλητικά και ελκυστικά τοπία της Ελλάδας. Εκεί ο νους ψηλώνει, καθώς κυριεύεται από τον πόθο για την κατάκτηση του απόλυτου.
Άγραφα. Το πιο απομονωμένο ορεινό συγκρότημα της χώρα μας, με έντονο και σκληρό ανάγλυφο, άγριες, δύσβατες και απότομες κορυφές που διαδέχονται η μία την άλλη, κάθετες ορθοπλαγιές, γνωστές για την ομορφιά τους και τη δυσκολία τους, εκτεταμένα αλπικά οροπέδια, διάσελα, επιβλητικές χαράδρες.
Όλα αυτά μαζί και πολλά άλλα έχουν προσδώσει στα Άγραφα το προσωνύμιο “Τα Ελληνικά Ιμαλάια”.
Η οροσειρά των Αγράφων βρίσκεται στην Κεντρική Ελλάδα και αποτελούν προέκταση της Νότιας Πίνδου. Καταλαμβάνουν όλο το βόρειο τμήμα του νομού Ευρυτανίας και το δυτικό του νομού Καρδίτσας και χωρίζονται σε Θεσσαλικά Άγραφα και Ευρυτανικά Άγραφα.
Από βορρά προς νότο είναι 60 χλμ. (σε ευθεία, δίχως τους κυματισμούς του εδάφους) και από ανατολή προς δύση 75 χλμ.
Τα Θεσσαλικά Άγραφα αποτελούν το βόρειο τμήμα της οροσειράς των Αγράφων. Ανατολικά καταλήγουν στον Θεσσαλικό κάμπο. Ανήκουν κυρίως στο νομό Καρδίτσας.
Η υψηλότερη κορυφή των Θεσσαλικών Αγράφων είναι η Καράβα με υψόμετρο 2.184 μέτρα, η οποία είναι και η ψηλότερη κορυφή ολόκληρης της οροσειράς. Στην περιοχή των Θεσσαλικών Αγράφων βρίσκεται και η λίμνη Πλαστήρα.
Διαβάστε ακόμη:
Η Λίμνη Πλαστήρα και ανθρώπων έργα
Τα Ευρυτανικά Άγραφα βρίσκονται στο νομό Ευρυτανίας, βόρεια του Τυμφρηστού. Είναι η πιο δύσβατη περιοχή της Ελλάδας, καθώς οι πολυάριθμες πανύψηλες βουνοκορφές και οι βαθιές χαράδρες καθιστούν τις συγκοινωνίες δύσκολες.
Γι’ αυτό τον λόγο ελάχιστο τμήμα του οδικού δικτύου της περιοχής είναι ασφαλτοστρωμένο, ενώ ακόμα χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους παλιά μονοπάτια και γεφύρια. Η ψηλότερη κορυφή των Ευρυτανικών Αγράφων είναι το Ντελιδίμι, με υψόμετρο 2.163 μέτρα.
Τα Άγραφα, επίσης, χωρίζονται γεωγραφικά σε Βόρεια, καθώς και ελέω του ποταμού Αγραφιώτη σε Ανατολικά και Δυτικά Άγραφα.
Βόρεια των Αγράφων υψώνονται ο Κόζιακας, το Αυγό και η Νεράιδα και νότια η οροσειρά καταλήγει στον Τυμφρηστό και την τεχνητή λίμνη Κρεμαστών.
Στα δυτικά ο Αχελώος ποταμός χωρίζει τα Άγραφα από τα Όρη του Βάλτου και στα ανατολικά η τεχνητή λίμνη Πλαστήρα και ο Ταυρωπός ποταμός αποτελούν το σύνορό τους με τον Θεσσαλικό κάμπο.
Οι σημαντικότερες κορυφές της οροσειράς των Αγράφων είναι οι παρακάτω:
Βόρεια Άγραφα: Καράβα (2.184 μ.), Βουτσικάκι (2.152 μ.), Καζάρμα ή Ζυγουρολίβαδο (1.977 μ.), Σπιτάκι (1.970 μ.), Κουφόλογγος (1.882 μ.), Καραβούλα (1.862 μ.), Τέμπλα (1.809 μ.).
Ανατολικά Άγραφα: Σβόνι (2.040 μ.), Μπορλέρο (2.017 μ.), Φλιτζάνι (2.017 μ.), Πλάκα (2.005μ.), Πέντε Πύργοι (2.004 μ.), Καταραχιάς (2.003 μ.), Παπαδημήτρη (1.931 μ.), Πουλί (1.847 μ.), Τούρλα (1.828 μ.).
Δυτικά Άγραφα: Ντελιδήμι (2.163 μ.), Σαλαγιάννη (2.130 μ.), Φτέρη (2.127 μ.), Λιάκουρα (2.041 μ.), Μπαλντενήσι (2.020 μ.), Πυραμίδα (2.003 μ.), Κοκκινόλακκες (1.911 μ.), Τσουρνάτα (1.881 μ.).
Για την προέλευση της ονομασίας της περιοχής υπάρχουν οι παρακάτω εκδοχές:
Πιθανότερη εκδοχή είναι τ’ όνομα της περιοχής να προέρχεται από το αρχαίο Ελληνικό φύλο των Αγραίων, που κατοικούσε κυρίως μεταξύ των ποταμών Αχελώος και Αγραφιώτης. Τ’ όνομα των Αγραίων ετυμολογείται δια της λέξεως “ἄγρα”, που σημαίνει “κυνήγι”.
Δεν είναι τυχαίο ότι προστάτιδα Θεά των Αγραίων ήταν η Αγραία Άρτεμις (η οποία αποτελεί και έμβλημα του Δήμου Αγράφων), που ως γνωστόν ήταν και Θεά του κυνηγιού.
Σύμφωνα με τον χρονικογράφο Μιχαήλ Ψελλό, η περιοχή απέκτησε το όνομά της την περίοδο της εικονομαχίας, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο εικονομάχος Κωνσταντίνος Ε’.
Οι κάτοικοι της περιοχής αρνήθηκαν την εφαρμογή του διατάγματος για την αφαίρεση των εικόνων από τους ναούς και θανάτωσαν τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα. Τότε ο Κωνσταντίνος εξοργισμένος διέγραψε την περιοχή από τους χάρτες της αυτοκρατορίας.
Σύμφωνα με μια διαδεδομένη προφορική παράδοση, η περιοχή απέκτησε το όνομά της εξαιτίας της αδυναμίας των Τουρκικών αρχών, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, να εισπράξουν φόρους, οπότε διέγραψαν την περιοχή από τους φορολογικούς καταλόγους, εξ ου και Άγραφα, δηλαδή μη εγγεγραμμένα.
Τα Αγραφιώτικα βουνά είναι δασωμένα από έλατα και οξιές στα μεγάλα υψόμετρα, ενώ χαμηλότερα απαντώνται δασικές εκτάσεις από μαυρόπευκα, βελανιδιές, καστανιές και πολλά άλλα φυλλοβόλα είδη. Στα αλπικά τμήματα των βουνών συναντάμε εκτεταμένες χορτολιβαδικές εκτάσεις, οι οποίες φιλοξενούν μεγάλο αριθμό αγριολούλουδων.
Λόγω της μεγάλης έκτασης που καταλαμβάνουν, τα Αγραφιώτικα βουνά αποτελούν καταφύγιο για πολλά σπάνια είδη της ορνιθοπανίδας, ενώ στα θηλαστικά συμπεριλαμβάνεται η περιστασιακή παρουσία της καφέ αρκούδας και η μόνιμη παρουσία του λύκου, ενώ στα δάση ζούνε ακόμα ζαρκάδια, αγριόγατες, αγριόχοιροι, νυφίτσες, κουνάβια, ασβοί, αλεπούδες κ.α.
Η ιστορία των Αγράφων είναι πανάρχαιη. Από το 1500 π.Χ. μέχρι το 27 π.Χ. κατοικούνταν από τους Δόλοπες και τους Αθαμάνες οι οποίοι ανέπτυξαν το δικό τους πολιτισμό.
Στα κατοπινά χρόνια αναμειγνύονται στις διαμάχες μεταξύ Μακεδόνων και Ρωμαίων και κατά το Μεσαίωνα κατακλύζονται από κύματα βόρειων λαών: Σλάβων, Αλβανών, Βλάχων κ.α.
Την εποχή της Τουρκοκρατίας τα Άγραφα αποτελούν το προκεχωρημένο φυλάκιο του Ελληνισμού. Με τη συνθήκη αυτονομίας τους (1525) αναπτύσσουν σχολεία και ανώτερες Σχολές, (Ελληνομουσείο Αγράφων) προσελκύουν διάσημους λόγιους της εποχής (Γιανούλης ο Αιτωλός, Αναστάσιος Γόρδιος, Κοσμάς ο Αιτωλός κ.α.), εκτρέφουν την κλεφτουριά, προετοιμάζουν την επανάσταση και παίρνουν μέρος σ’ αυτήν.
Σημαντικότερος κλέφτης των Αγράφων ήταν ο Κατσαντώνης που έδρασε την περίοδο 1802-1808. Για τη σύλληψή του οργανώθηκαν από τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων πολλές επιχειρήσεις που αποτύγχαναν για αρκετά χρόνια. Τελικά συνελήφθη το 1808 ενώ ήταν βαριά άρρωστος και μεταφέρθηκε στα Ιωάννινα όπου θανατώθηκε.
Από τα Άγραφα καταγόταν και ο οπλαρχηγός της ελληνικής επανάστασης του 1821 Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ανέλαβε το αρματολίκι των Αγράφων μέχρι το 1824 και στην συνέχεια ορίστηκε αρχιστράτηγος της Ρούμελης μέχρι τον θάνατό του το 1827.
Μετά το 1832 και μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) λαβαίνουν μέρος σε τρία επαναστατικά κινήματα (1854, 1866-69 και 1878).
Κατά την Γερμανοϊταλική κατοχή (1941 – 1944) τα Άγραφα αποτελούν την ψυχή της Αντίστασης. Στο έδαφός τους συγκροτούνται τα αντάρτικα σώματα του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, φιλοξενούν την επαναστατική κυβέρνηση του βουνού (ΠΕΕΑ) και διαθέτουν συμμαχικό αεροδρόμιο στη Νεβρόπολη (το μοναδικό σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη) με το οποίο εξασφαλίστηκε ανεφοδιασμός των αντάρτικων σωμάτων από τις συμμαχικές δυνάμεις.
Μέσα σ’ αυτή την κόλαση βουνών, πάνω σε πλαγιές, χαράδρες και οροπέδια είναι χτισμένα τα Αγραφιώτικα χωριά, που γνώρισαν μεγάλη άνθιση κατά την εποχή της τουρκοκρατίας (1650 – 1750 μ.Χ.) όταν μαζί με τη Μάνη, τα Σφακιά και το Σούλι αποτελούσαν τα προπύργια του Ελληνισμού.
Από που να ξεκινήσει κανείς… Άγραφα, Επινιανά, Μάραθος, Μοναστηράκι, Καμάρια, Τρίδεντρο, Καροπλέσι, Πετράλωνα, Ανθηρό, Βραγγιανά, Τροβάτο, Καρίτσα, Λεοντίτο, Πετρίλο, Βλάσι, Φυλακτή, Μπελοκομίτης, Νεράιδα, Νεοχώρι και πολλά άλλα χωριά και οικισμοί, που όλα έχουν από μια μοναδική ιστορία να σου διηγηθούν.
Όλα έχουν κάτι από το ένδοξο παρελθόν τους για να καμαρώσουν. Χωριά, όμως, με μαραζωμένο παρόν και αμφίβολο μέλλον.
Τόσο αμφίβολο όσο και το μέλλον αυτής της εμβληματικής οροσειράς, αν τελικά γίνουν πράξη τα σχέδια για την εγκατάσταση βιομηχανικών αιολικών πάρκων πάνω στις κορυφογραμμές της.
“Μπορείς να τους ξεγελάς όλους για λίγο καιρό, λίγους όλο τον καιρό, αλλά όχι όλους όλο τον καιρό”
(Αβραάμ Λίνκολν)
Το αφήγημα που πλασάρεται σήμερα συνοψίζεται στα εξής: “Αυτό που “χρειαζόμαστε” τώρα για την εξυπηρέτηση των σύγχρονων αναγκών των ανθρώπων είναι περισσότερη ενέργεια, αλλά από “ανανεώσιμες” πηγές, “φιλικές” στο περιβάλλον. Δεν είναι δυνατόν, άλλωστε, να σταματήσουμε το τρένο της ανάπτυξης! Τι θέλετε; Να ξαναγυρίσουμε στις σπηλιές;”. Έτοιμο το φάρμακο δια πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν.
Το νέο τους αφήγημα δεν ήταν δύσκολο να στηθεί: “Καθαρή πηγή ενέργειας, άφθονο καύσιμο, αποκεντρωμένο και δωρεάν. Δεν εκλύονται αέρια και άλλοι ρύποι και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι μικρές σε σύγκριση με τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής από συμβατικά καύσιμα. Για το τέλος… αξιοσημείωτα τα οικονομικά οφέλη μιας περιοχής από την ανάπτυξη της αιολικής βιομηχανίας (να μη μοιράσουμε και μερικά καθρεφτάκια στους ιθαγενείς;)”.
Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα; Παραθέτω αποσπάσματα από μία εκλαϊκευμένη ανάλυση επί του θέματος που βρήκα στο διαδίκτυο, με την οποία είμαι απόλυτα σύμφωνος:
“Όλη η προπαγάνδα στηρίζεται σε μια σκόπιμη πλάνη. Θεωρούμε αυτήν την περιβόητη ενέργεια ως κοινωνικό αγαθό και όχι ως εμπόρευμα. Ως ένα μέσο βελτίωσης των συνθηκών ζωής και όχι ως ένα μέσο παραγωγής κέρδους.
Με άλλα λόγια θεωρούμε την ολοένα και αυξανόμενη παραγόμενη ενέργεια, ως φώτα για τη νύχτα, θέρμανση για το κρύο, καύσιμο για τη μετακίνησή μας, ρεύμα για τις ολοένα και λιγότερο ανθεκτικές στο χρόνο συσκευές μας. Και όχι όπως υποδεικνύει η λογική και η αμείλικτη γλώσσα των αριθμών ως ένα κερδοφόρο προϊόν, σχεδόν εξ΄ ολοκλήρου αποσυνδεμένο από οποιαδήποτε έννοια κοινωνικού αγαθού και ανθρώπινης ευζωίας.
Οι εκατομμύρια τόνοι προϊόντων (ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, αυτοκίνητα, πλαστικά και ό,τι άλλο βάζει ο νους), που καταδικασμένα να χαλάσουν χωρίς καμία δυνατότητα επισκευής, προορίζονται για να γεμίσουν μέχρι ασφυξίας τις χωματερές και τις θάλασσες, δεν έχουν (όσο και να ξεχειλώσουμε τις έννοιες) καμία σχέση με οποιαδήποτε αγαθότητα.
Έστω ότι με έναν μαγικό τρόπο μπορούσε να παραχθεί δεκαπλάσια ενέργεια απ’ ότι σήμερα, είναι απολύτως βέβαιο ότι θα ξοδευόταν πάραυτα για να μετατραπεί σε κέρδος. Τα σκουπίδια και η καταστροφή που θα άφηνε πίσω της αυτή η μετουσίωση της ενέργειας σε κέρδος, θα λογιζόταν ως παράπλευρη απώλεια και θα αφορούσε όλους εμάς πλην αυτών που την προκάλεσαν.
Είναι, λοιπόν, φανερό ότι η ενέργεια δεν αντιμετωπίζεται ως κοινωνικό αγαθό, αλλά απλά ως κάτι το οποίο αναλωμένο παράγει κέρδος. Η ενέργεια που θα παραχθεί από τα κολοσσιαία αιολικά εργοστάσια που σχεδιάζουν να χτίσουν στις κορυφογραμμές των Αγράφων και των άλλων βουνών της πατρίδας μας, δεν έρχεται να καλύψει ανθρώπινες ανάγκες”.
Είναι, απλά ένα προϊόν που θα αυγατίσει τους τραπεζικούς λογαριασμούς που διατηρεί στην Ελβετία το αιολικό λόμπι.
“Με βάση τα σημερινά δεδομένα, η ανεμογεννήτρια δεν είναι μια αξιόπιστη πηγή ενέργειας (προβλήματα σταθερότητας δικτύου, αδυναμία αποθήκευσης παραγόμενης ενέργειας κ.α.) και πρακτικά είναι αδύνατο μία χώρα να ηλεκτροδοτηθεί μόνο μέσω της αιολικής ενέργειας. Η εξάρτηση από τον λιθάνθρακα ή το φυσικό αέριο θα παραμένει και μάλιστα σε πολύ υψηλά ποσοστά.
Η αφήγηση δηλαδή ότι οι ανεμογεννήτριες με όλα τα προβλήματά τους, την αισθητική και οικολογική όχληση, τον αφανισμό της ορνιθοπανίδας, την εκβιομηχανοποίηση των φυσικών τοπίων στα οποία εγκαθίστανται, την οικολογική επιβάρυνση με τόννους μπετόν και χάλυβα τα οποία μετατρέπονται σε σκουπίδια μετά από είκοσι χρόνια, τα εκατοντάδες χιλιόμετρα δρόμων που θα ισοπεδώσουν παρθένα δάση για την μεταφορά των κτηνοδών ανεμογεννητριών, τα χιλιάδες μέτρα καλωδίων υψηλής τάσης που θα διατρέξουν τις πλαγιές και τα λιβάδια τους κτλ. είναι τουλάχιστον μια εναλλακτική στη ρυπογόνο καύση του λιθάνθρακα, αποδεικνύεται ψευδής.
Η ισοπέδωση των βουνών δε θα σώσει τους κατοίκους της Πτολεμαΐδας ή της Μεγαλόπολης από τον καρκίνο. Η ηλεκτροδότηση θα συνεχίσει να στηρίζεται στα υδροηλεκτρικά και την καύση ορυκτών, ενώ η “πράσινη” ενέργεια παραμένει κυρίως μια καλή μέθοδος να ξεφορτωθούν οι χώρες του βορρά τις τεχνολογικές τους επενδύσεις στις Α.Π.Ε., στα βουνά του νότου.
Βέβαια, ακόμα και αν στο μέλλον βρεθεί κάποια τεχνολογία αποθήκευσης ενέργειας ή εξισορρόπησης του δικτύου που να κάνει το ρεύμα από τις ανεμογεννήτριες συμφέρον, η λογική λέει ότι αυτές θα έπρεπε να εγκαθίστανται σε ήδη υπάρχουσες βιομηχανικές περιοχές, όπου η οικολογική υποβάθμιση είναι ούτως άλλως υπαρκτή και οι εργασίες συντήρησης και αντικατάστασης (η απόδοση των ανεμογεννητριών μειώνεται δραματικά με το χρόνο και σε διάστημα άνω των είκοσι χρόνων αχρηστεύονται τελείως) καθώς και μεταφοράς του ρεύματος, να γίνονται με μικρότερο κόστος. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε όμως την καταβολή ενοικίων (τα βιομηχανικά οικόπεδα σε αντίθεση με τα βουνά, κοστίζουν) κάτι που ανέκαθεν οι επενδυτές αποστρέφονταν”.
Γι’ αυτό, πάμε να καταστρέψουμε ό,τι δεν έχει καταστραφεί ακόμη για να συντηρήσουμε το ήδη κατεστραμμένο, που μας οδηγεί στην αυτοκαταστροφή. Ωραία λογική.
“Ο αφανισμός των Αγράφων και ακολούθως του μεγαλύτερου κομματιού της Πίνδου, θα γίνει για να ικανοποιηθούν οι μονίμως αρπακτικές διαθέσεις των “πράσινων” επενδυτών.
Η θυσία μιας ολόκληρης οροσειράς δε θα μας απαλλάξει ούτε από μια λιγνιτική μονάδα. Ακόμη ένα κομμάτι του λιγοστού εναπομείναντα άγριου κόσμου θα χαθεί. Και μαζί του η ικανότητα να μαθαίνουμε από το διαφορετικό και να εμπλουτίζουμε τα όνειρά μας με δαύτο“.
Ένας άνθρωπος που έχει περιστασιακή επαφή με τα βουνά, δύσκολα θα κατανοήσει το μεγαλείο τους.
Όποιος δεν έχει περπατήσει στα μονοπάτια της μύησης στα «μεγάλα μυστήρια των ορεινών όγκων», δεν μπορεί να δει την πραγματική τους διάσταση και σημασία. Η ομορφιά των βουνών δεν γίνεται αντιληπτή μόνο με το μάτι, αλλά με όλα τα αισθητήρια όργανα.
Τα Άγραφα αποτελούν έναν ενιαίο φυσικό, πολιτιστικό και ιστορικό χώρο. Τα παρθένα και αρχέγονα τοπία τους, η βιολογική τους ποικιλότητα, η θέση τους στη συμβολή των αξόνων επικοινωνίας της χλωρίδας και πανίδας της Κεντρικής Ελλάδας, συνιστούν σε συνδυασμό με το ιστορικό-οικιστικό τους πρόσωπο, ένα σημαντικό οικοσύστημα και ένα υψηλής στάθμης φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον.
Ακόμα και σήμερα, στην εποχή όπου οι αξίες και τα ιδανικά που κράτησαν αυτό το έθνος όρθιο έχουν παραδοθεί στην πυρά της υστεροβουλίας και του ατομισμού, για όλους εμάς τους εραστές των βουνών, τα Άγραφα ήταν, είναι και θα είναι πάντοτε συνδεδεμένα με την υπερηφάνεια, την ανυποταξία και την παλικαριά.
Τα Αγραφιώτικα βουνά, δύσβατα και δυσπρόσιτα, αποτελούν το θεμέλιο λίθο για ν’ αναχθεί η λέξη Άγραφα σ’ ένα σύμβολο ελευθερίας ανάλογης με το ύψος των κορυφών τους.
Αυτές τις κορυφές δεν πρέπει να τις αφήσουμε να ισοπεδωθούν από τον οδοστρωτήρα της αιολικής ενέργειας. Έχουμε χρέος απέναντι στις επόμενες γενιές να τις παραδώσουμε όπως τις βρήκαμε.